IN 5 PIJLERS
essentie * kennis * bewustzijn * wil * godsbeeld
43 Filosofen in 5 denklijnen bezien:
verkenning van 2600 jaar filosofie
Vroegste filosofen al imponerend
Filosofie moet de leidraad in
opvoeding en scholing zijn als
fundering van de samenleving
BIJLAGEN (na PDF- overzicht)
A. WILLEN WINNEN - STRIJD - MACHT
dilemma van de maatschappij
B. DE TIJD EN HET HEELAL
cyclisch en vervormbaar
DE 5 PIJLERS
1. ESSENTIE zijn (Dasein) - identiteit - ziel
Het ZIJNDE (object) en het ZIJN (aard).
Leven na de dood?
2. KENNIS rationalisme - empirisme
Wat houdt alles (de kosmos) op gang?
3. (ZELF) BEWUSTZIJN IK - ethiek
Waarom ben ik "IK" en niet iemand anders?
4. WIL macht - strijd - winnen - overleven
Vrije wil of ligt alles al vast?
5. GODSBEELD theïsme - humanisme - religie
Waar zoeken we naar - is er regie - God?
PDF - OVERZICHT
Filosofie INDEX en grondslagen pag. 1 t/m 5
Visies van westerse filosofen pag. 6 t/m 50
Ubuntu filosofie als spiegel pag. 51 t/m 52
Evaluaties, de wil, overzichten pag. 53 t/m 71
Afsluiting, verantwoording pag. 72 t/m 75
_____________________________________________________
samensteller Wil Bosboom
start 8-12-2021 update 7-11-2025
_________________________________________________
Openen PDF - OVERZICHT
DESKTOP: klik op pijl rechtsboven in PDF-bestand
MOBIEL: tik op PDF-bestand
OF: klik op de volgende link:
https://drive.google.com/file/d/13VOX09gZF0LJ8b3C5RsB_gI3DRHM-bKL/view?usp=sharing
Filosofie in vijf pijlers D.pdfZOEKEN IN FILOSOFIE IN VIJF PIJLERS
( PDF-bestand hierboven - 75 pagina's )
DESKTOP: klik op pijl rechtsboven in PDF-bestand / OF: link onder.
Daarna: 3 verticale puntjes rechtsboven aanklikken, vervolgens 'zoeken' + trefwoord invullen + ENTER
MOBIEL: tik op PDF-bestand / OF: klik op link hieronder.
Dan: op vergrootglas klikken, vervolgens trefwoord invullen.
Na invulling trefwoord (bijvoorbeeld 'Aristoteles'): rechts in trefwoordvak --> rangorde nummer (bijhorende pagina in beeld, verplaatsbaar) en totaal aantal hits van dit trefwoord.
https://drive.google.com/file/d/13VOX09gZF0LJ8b3C5RsB_gI3DRHM-bKL/view?usp=sharing
I N H O U D (van PDF-bestand hierboven)
P 1 - 5 FILOSOFIE GRONDSLAGEN
INDEX p. 2
5 Pijlers in de filosofie p. 3 - Essentie - Kennis - Bewustzijn - Wil - Godsbeeld
Filosofie cirkel p. 4 - diagram van 5 pijlers
Filosofie basis p. 5 - werkelijkheid en essentie
P 6 - 15 FILOSOFEN tot 1600
KLASSIEK -> Presocratische filosofen p. 6-7 (zoektocht naar rationele verklaring van verschijnselen), Socrates p. 8 (waarheid, rechtvaardigheid, schoonheid), Plato p. 9 (ideeënwereld), Aristoteles p. 9-10 (deugdethiek), Epicurus p. 11 (gelukkig leven), Stoa p. 12-13 (goed leven), Neoplatonisme p. 13 (ideeënwereld in combinatie met een Godheid)
MIDDELEEUWEN -> Augustinus van Hippo p. 14 (zoektocht naar God), Thomas van Aquino p. 15 (vijf Godsbewijzen)
P 15 - 50 FILOSOFEN na 1600
17e EN 18e EEUW -> Verlichting: Descartes p. 16 (ik denk, dus ik ben), Hobbes p. 17 (sociaal contract), Spinoza p. 18-19 (scheiding van kerk en staat), Locke p. 19-21 (persoonsidentiteit), Leibniz p. 21 (monaden), Berkeley p. 22 (subjectief idealisme), Hume p. 22-24 (gevolgenethiek), Rousseau p. 24 (de mens is van nature goed), Kant p. 25-32 (verstand / plichtethiek / verfijning van zijn definities), Kant, ethiek en de moderne maatschappij p. 33 (welke maatschappijvorm?)
ROND 1800 -> Romantiek - Idealisme: Fichte p. 35 (subjectief idealisme), Schelling p. 36 (objectief idealisme), Hegel p. 36-37 (absoluut idealisme)
19e EEUW -> klassenstrijd - wil - macht - vrijheid: Marx p. 38-39 (vervreemding van de maatschappij), Schopenhauer p. 39 (wil tot leven), Nietzsche p. 40 (wil tot macht), Kierkegaard p. 42 (existentiefilosofie)
20e EEUW -> taal - existentialisme / vrijheid - geest: Russell p. 41 (taalfilosoof en politiek activist), Wittgenstein p. 41-42 (taal- en analytische filosofie), Heidegger p. 43-44 (Dasein, Sein-zum-Tode), Arendt p. 44-46 (de banaliteit van het kwaad), Sartre p. 46-47 (er is geen God, we zijn gedoemd tot vrijheid en moeten er zelf wat van maken), de Beauvoir p. 48 (feminisme), Ryle p. 49 (the gost in the machine), Fodor p. 49 (denken is rekenen als een computer), Dennett p. 50 (memes = informatie-eenheden)
P 51 - 71 UBUNTU - EVALUATIE - DE WIL - OVERZICHTEN
Ubuntu filosofie p. 51-52 - een vergelijking met de westerse filosofie
Evolutie in de westerse filosofie p. 53 - historische denklijnen - vrouwen in de filosofie en geschiedenis
Evaluatie filosofie PIJLERS p. 54-55 - leven na de dood? / kennisvergaring aangeboren of louter door waarneming? / mens van nature goed of slecht? / (geen) vrije wil? / religie een fopspeen?
De (vrije) wil p. 56-61 - winnen, macht, dromen, wil weging , vrije wil/ determinisme
Gedachtegangen in de filosofie, volgens tijdlijn en alfabet p. 62-67 - 24 filosofische stromingen
Hoofdlijnen filosofie p. 68-69 - de 5 pijlers en lijst van 43 filosofen, beknopt overzicht
Filosofie web p. 70 - uitgebreid diagram van de 5 pijlers met relevante stromingen
Filosofen tijdlijst p. 71 - filosofen lijst (43) in een tijddiagram
P 72 - 75 AFSLUITING
Verantwoording p. 72 - samenvatting van de belangrijkste maatschappij vraagstukken:
verantwoording naar elkaar / hoe omgaan met ethiek, normen, waarden en macht? / welke maatschappijvorm? / wat is goed en waardevol? / is je leven gelukkig en zinvol? / is alles een droom?
Bronnenlijst p. 73-74 - Muzieklijst p. 75
Afronding p. 75 - wat ben ik wijzer geworden van 2600 jaar filosofie? / eigen of maatschappelijke morele inbreng? / ik of wij?
_________________________
BIJLAGEN
A. WINNEN - MACHT - STRIJD
WINNEN & KEERZIJDE
ONZE SAMENLEVING IS DOORDRENKT VAN WINNEN - WAAROM WILLEN WIJ WINNEN?
WINNEN IS MACHT (over anderen) EN LANGER OVERLEVEN (ook evolutionair).
'WILLEN WINNEN' CREËERT EEN BIPOLAIRE SAMENLEVING: WIJ STIMULEREN ELKAAR NAAR
HOGE PIEKEN EN BEVECHTEN ELKAAR IN DIEPE DALEN.
'WILLEN WINNEN' STAAT TEGENOVER 'MOETEN VERLIEZEN': EEN OPPOSITIONELE SAMENLEVING.
'WILLEN WINNEN' IS DE AS (competitie) MAAR OOK DE ACHILLESHIEL (conflicten) VAN ONZE MAATSCHAPPIJ.
ZAL DE MAATSCHAPPIJ 'BETER' WORDEN ALS 'WINNEN' MINDER PROMINENT WORDT ?
STRIJD & KARAKTER
STRIJD: KRACHTMETING TUSSEN (GROEPEN) MENSEN MET DE WIL DE TEGENSTANDER TE OVERWINNEN.
KARAKTER INVLOEDEN BIJ DE AANZET TOT ( of vermijding van ) STRIJD :
PARANOID
WOEDE <------------> vergeving
ACHTERDOCHT <-----------> vertrouwen
KRITIEKGEVOELIG <-----------> open
OBSESSIEF
DOGMATISCH <-----------> genuanceerd
BORDERLINE:
DRIFTIG <-----------> koel
IMPULSIEF <-----------> voorzichtig
ZWARTWIT <-----------> stabiel
NARCISTISCH
EMPATHIELOOS <-----------> respectvol
HET HOOFD IN DE SCHOOT ?
In de tijd van Aristoteles (384 VC - 322 VC), bijna 2400 jaar geleden, is er al een sterke focus op goede deugden en
ideeën voor een betere samenleving.
Zo'n 80 generaties verder zijn we weinig wijzer, milder, opener of begripvoller geworden. Steeds weer nieuwe en
harde strijdtonelen laten zien dat wij niet opschuiven naar de rechter (groene) kant van bovenstaande karakterlijnen.
Alles in de maatschappij is in vele millennia aangescherpt en verbeterd behalve onze strijdlustige denkwijze.
Is die denkwijze meer aangeboren dan aangeleerd en dus weinig te verbeteren? Thomas Hobbes (1588-1679) en Jean-
Jacques Rousseau (1712-1778) hebben hierbij een bijzondere kijk op de mens.
Hobbes stelt: de mens is van nature slecht en kan verbeterd worden door de maatschappij.
Rousseau stelt het omgekeerde: de mens is van nature goed, maar wordt verpest door de maatschappij.
De waarheid ligt wellicht in het midden: de mens denkt van nature instinctief en kan door de maatschappij alle kanten
worden uitgestuurd, dus ook naar een goede kant.
Meer aandacht voor de relativiteit en keerzijde van winnen, als opstapje naar een minder oppositionele samenleving?
B. DE TIJD EN HET HEELAL
1. RELATIEVE TIJD
Einstein stelt dat de TIJD vertraagt door zwaartekracht en extreme snelheid (algemene en speciale relativiteitstheorie),
maar niet kan versnellen vanwege de absolute lichtsnelheid.
Antizwaartekracht ('donkere energie' zie pt.2) zou dan echter de TIJD en daarmee de lichtsnelheid moeten versnellen.
Stel dat de meetbare tijd, naast de invloed van zwaartekracht en snelheid, een golfbeweging van biljarden jaren is tussen
een ultrakorte (tijdflits) en een eeuwige seconde (tijd staat stil).
Een ultrakorte seconde verheldert de kosmische inflatie: het heelal (= alle materie, straling en tijd) werd mogelijk in de
eerste secondefractie van de Big Bang lichtjaren groter. Dit kan alleen als de lichtsnelheid miljarden malen sneller en/of
de standaardseconde miljarden malen korter is. Beiden acht Einstein onmogelijk, maar de bedachte oplossing hierbij is
dat de ruimte zelf supersnel werd 'opgerekt'. Heeft de oerzwaartekracht die secondefractie meteen weer geremd?
Denken over een ander tijdconcept vóór de Big Bang opent de weg naar denken over tijdvariabiliteit daarná. Is toe- /afname
van de 'ruimterek' gelijk aan versnelling /vertraging van de TIJD: een plastische ruimtetijd met een fluctuerend heelal?
De standaardseconde s ligt absoluut vast op 9.192.631.770 trillingen (Kelvin = 0) van het cesium-133-atoom. Aanname:
deze trilling blijft gelijk bij een tragere of snellere tijd.
Een 'relativiteitsfactor' (Rf) bepaalt dan een tragere of snellere 'relatieve seconde' (Rs): Rs = Rf x s
Bij Rf= oneindig staan tijd (oneindige seconde) en licht stil.
Bij Rf= bijna nul gaan tijd (onmetelijk korte seconde) en licht onpeilbaar snel.
-> Rf= 0 is wiskundig onmogelijk (delen door 0 faalt)
NB: tijdversnelling is volgens Einstein onmogelijk:
-> Rf is dan nooit kleiner dan 1.
De Rf (Relativiteitsfactor = tijdvariabele) doet denken aan de Lorentzfactor (relatie snelheid/lichtsnelheid), maar zou ook
een soort 'ruimterekfactor' (ruimtevariabele) kunnen zijn.
De lichtsnelheid c is in absolute zin altijd 299.792km per seconde, ook bij een snellere of tragere standaardseconde.
RELATIEVE TIJD relatie tijd -> lichtsnelheid
in relatieve zin neemt de lichtsnelheid af of toe bij een tragere of snellere standaardseconde. De lichtsnelheid c kan dan
als Rc (Relatieve lichtsnelheid) geherdefinieerd worden:
Rc = c/Rf = 299.792km/(Rf x s) = 299.792km/Rs
Rf = Relativiteitsfactor -> Rf x s = Rs = Relatieve seconde
Bij Einstein's E=mc² geldt: Rf=1 in de formule E=m(c/Rf)²
RELATIEVE TIJD relatie lichtsnelheid -> tijd
Als de relatieve lichtsnelheid Rc af- of toeneemt dan vertraagt of versnelt de tijd.
- De tijd staat stil voor een object dat reist met de snelheid van het licht: het snelheidsverschil tussen object en licht is
dan nul (Rc= 0, Rf= oneindig): de relatieve lichtsnelheid is nul, de meereizende astronaut is als een stilstaande film.
- Als het heelal met 1/3 lichtsnelheid zou uitdijen dan is het verschil met de absolute lichtsnelheid een relatieve 2/3
lichtsnelheid: de standaardseconde is met een factor 3/2 verlengd ofwel vertraagd (Rc= 2/3c, Rf= 3/2).
- De volgende twee opties zijn volgens Einstein onmogelijk: 1. de tijd loopt terug (negatieve tijd) voor het object dat
sneller reist dan het licht, 2. in tegengestelde richting van het licht reizen zou dan de tijd moeten versnellen.
2. CYCLISCH HEELAL
Is het heelal - vol cyclische bewegingen - ook cyclisch als geheel? Na een oerexplosie (BIG BANG) van een tot punt
verdichte universele massa en zwaartekracht, zou die massa ooit naar dit punt moeten terugkeren en weer exploderen.
HYPOTHESE: het heelal (universum) is zowel geheel als fractioneel onderworpen aan cyclische gebeurtenissen.
A. Na de Big Bang volgt de uitdijingsfase van massa gevormd uit een nietig centrum. Dit gebeurt in een vertragende
positieve tijd (vanuit extreem snel) totdat tijd en licht stilstaan en de ruimte wellicht vol is met uiteengevallen materie.
E=mc² wordt: E=m(c/Rf)² ofwel E=m(Rc)²
Bij toename Rf -> Energie kleiner en massa mogelijk groter.
Bij Rf= oneindig -> tijd, licht, uitdijing staan stil, Energie= 0,
massa mogelijk oneindig -> alle Energie omgezet in massa?
-> het heelal stopt, de grens is bereikt.
B. Dan de krimpfase in een versnellende negatieve tijd totdat tijd en (centraal gericht) licht onmetelijk snel zijn, alle massa
is verdicht naar bijna nul (het centrum) en de Energie onvoorstelbaar groot is: als bij een zwart gat (zie pt.3).
E=mc² wordt: E=m(c/Rf)² ofwel E=m(Rc)²
Bij afname Rf tot bijna nul neemt E toe tot bijna oneindig en
neemt de massa af naar bijna nul.
-> Rf= 0 is wiskundig onmogelijk.
-> Bij Einstein kan Rf niet kleiner zijn dan 1.
Wordt nu uit massa energie gevormd in het beeld van een omgekeerde explosie (negatieve tijdfase) en steeds verdere
verdichting? Wellicht explodeert het centrum voorbij een verdichtingsgrens of bij het nulpunt ('singulariteit'):
een nieuwe uitdijingsfase in positieve tijd volgt.
Zou een deel van het centrum na die explosie niet in massa terugkomen maar als (donkere?) energie (zie onder) verder
gaan als een soort omgekeerd zwart gat? Bij vertragen van de tijd naar nul wordt al die energie dan alsnog omgezet in
massa: de antizwaartekracht wordt weer zwaartekracht.
C. De combi A+B: na de Big Bang is er in het begin alleen positieve tijd die steeds meer wordt ingevuld door negatieve
tijdszone's in de vorm van opkomende zwarte gaten (zie pt.3). De grens ('horizon') van een zwart gat is dan een grens als
tussen A en B. Fusies van zwarte gaten die tevens gestaag positieve tijdszone's opslokken leiden uiteindelijk tot een
universeel zwart gat in het beeld van een totale krimpfase: op weg naar de volgende Big Bang.
De tijd is aldus cyclisch - zonder oerbegin - met periodieke
TIJDWENDES: wissel van positieve en negatieve tijd.
Het heelal dijt echter tegen de verwachting in steeds sneller uit, nu met circa 73km/s. Dit wordt toegeschreven aan de
(hypothetische) 'donkere energie' die nu 68% van het heelal zou uitmaken en als anti-zwaartekracht werkt.
Daar staat de zwaartekracht in een minderheid tegenover: het resterende (zwaartekracht)deel van het heelal zou voor
28% bestaan uit (hypothetische) 'donkere (niet zichtbare) materie' en voor 5% uit normale (zichtbare) materie.
Misschien wisselt de uitdijingssnelheid door de invloed van ex- en imploderende sterren (zwarte gaten, zie pt. 3 en 4).
Maar als de tijd uiteindelijk tot stilstand zou komen op de grens tussen A en B dan worden ook de relatieve uitdijings-
en lichtsnelheid nul. En dan kan de krimpfase met zijn negatieve tijd vervolgens weer beginnen.
3. ZWARTE GATEN
Zwarte gaten zijn het gevolg van een (grotere) supernova: een tegelijk exploderende én imploderende grote ster. Het
imploderende deel van de ster veroorzaakt een extreme massaverdichting en dito zwaartekracht met (daardoor?)
'gevangen' licht: een zwarte gat. Waarschijnlijk zijn er triljarden zwarte gaten. NB: een kleinere supernova wordt
een dwergster: doorsnede van circa 10km, massa van circa 2 zonnen, dichtheid op neutronenniveau.
HYPOTHETISCH kan een zwart gat een krimpfase zijn met negatieve tijd en negatieve, centraal gerichte lichtsnelheid.
Een andere verklaring dus voor 'gevangen licht'. Misschien ook wordt in een zwart gat uit massa Energie gevormd die
centraal gericht is als een omgekeerde explosie met verdere verdichting. Wellicht is er een grens (nulpunt?) aan de
verdichting waarna een explosie volgt (terug in positieve tijd).
Het exploderende deel van de ster komt in een uitdijingsfase met positieve tijd en perifeer gerichte lichtsnelheid.
De zogenaamde 'waarnemingshorizon' van een zwart gat (vanaf waar licht naar centraal verdwijnt) zou gezien kunnen
worden als een op zichzelf staande geïsoleerde tijdwende.
4. VERSNELLING EN VERTRAGING
Volgens bovenstaande visie bestaan er in het heelal vele uitdijende en krimpende systemen in verschillende stadia.
Dat moet versnellende en vertragende effecten op andere delen van het heelal hebben. De conclusie zou kunnen zijn
dat het begrip tijd in het ons bekende heelal variabel is met 'gelijktijdig' verschillende tijdsverlopen.
5. BUITEN HET HEELAL
Buiten ons bekende heelal, zouden ook oneindig vele cyclische Big Bangs aanwezig kunnen zijn. We zullen dat
nooit kunnen vaststellen, tenzij bepaalde detecteerbare kenmerken hiervan aan die kringloop kunnen ontsnappen.
6. AFRONDING
Als de 'standaardseconde' onveranderd en positief blijft zal alle straling (zoals licht) grenzeloos en onomkeerbaar verder
snellen. 'Gevangen' licht in een zwart gat is dan alleen te verklaren met de (juiste?) theorie van extreme zwaartekracht.
Een niet veranderende standaardseconde en de versnellende uitdijing van het heelal botsen met de hypothese van een
cyclisch heelal.
Maar als alle energie bij de eindfase (ultieme grens) van het heelal daalt naar nul en alle massa is vergroot dan kan dat
volgens E=mc² alleen als de snelheid van het licht ook nul is en dus de tijd oneindig is geworden (stilstaat).
Het lijkt logischer dat daarna tijd, Energie en straling (licht) weer opstarten in omgekeerde richting: het heelal is
tenslotte een opeenstapeling van cyclische gebeurtenissen.
7. SAMENVATTING
Voor een cyclisch heelal is een tijd nodig die cyclisch varieert tussen nul en oneindig en tussen positief (vooruit in
de tijd) en negatief (terug in de tijd).
AANNAMES
1. TIJD is relatief en gekoppeld aan de veranderende uitdij- en krimpsnelheid van het heelal.
De lichtsnelheid is afhankelijk van de relatieve tijdsnelheid.
2. MASSA trekt massa aan. Bij een explosie van massa zal al deze massa uiteindelijk terugvallen naar het explosiepunt
(tenzij een extern krachtenveld intervenieert).
Als je dood gaat weet je niet eens meer dat je hebt geleefd. (Wim T. Schippers, 1942- nu)
Alleen het NU bestaat, alles is vluchtig, niets is blijvend. (Friedrich Nietzsche, 1844-1900)
We geloven alleen maar in het voortbestaan van de ziel omdat we bang zijn voor de dood. (David Hume, 1711-1776)
Wees niet bang voor de dood, want zolang wij leven is de dood er niet en als de dood er is dan zijn wij er niet. (Epicurus, 341-270 VC)
KENNIS
Twee dingen vervullen de geest met steeds nieuwe en toenemende bewondering: de sterrenhemel boven mij en de morele wet in mij. (Immanuel Kant, 1724-1804)
BEWUSTZIJN
Als de moed je in de schoenen zakt, ga dan op je kop staan. (Loesje, 2009)
De Hel dat zijn de anderen. (Jean-Paul Sartre, 1905-1980)
De mens is van nature goed, maar de maatschappij verpest ons. (Jean-Jacques Rousseau, 1712-1778)
De ware grondlegger van de burgermaatschappij was hij die als eerste een stuk grond omheinde en zei: 'dit is van mij', en onnozelaars trof die hem geloofden. (Rousseau, 1712-1778)
De mens is van nature slecht, maar de beschaving redt ons. (Thomas Hobbes, 1588-1679)
Ik denk, dus ik besta. (René Descartes, 1596-1650)
Vergeet niet: wat je nu hebt is dat waar je ooit naar verlangde, maar niets is toereikend voor diegene die het toereikende onvoldoende vindt. (Epicurus, 341-270 VC)
Ik ben omdat wij zijn, een mens kan slechts gelukkig zijn als anderen dat ook zijn. (Ubuntu - Orunmila, 500 VC)
WIL
Het leven is een gevecht, waarbij ieder probeert de ander te onderwerpen. (Friedrich Nietzsche, 1844-1900)
GODSBEELD
Alleen een God kan ons nog redden. (Martin Heidegger, 1889-1976)
Ik geloof in de God van Spinoza, zichtbaar in de wetmatige harmonie van het heelal, niet in een God die zich bemoeit met de mensheid. (Albert Einstein, 1879-1955)
_________________________
BREED GEORIËNTEERDE WEBADRESSEN FILOSOFIE
Hegel, Sartre, Schelling, Ubuntu
Arendt, Dennett, Hegel, Heidegger, Hume, Plato, Russell, Sartre, Thomas van Aquino, 'IJzeren lijst'
Hegel, Kant, Plato, Wittgenstein
Augustinus van Hippo, Beauvoir, Descartes, Epicurus, Fichte, Hobbes, Hume, Kant, Locke, Nietzsche, Rousseau, Spinoza, Stoa, Thomas van Aquino, Wittgenstein
Arendt, Descartes, Epicurus, Hume, Kant, Locke, Nietzsche, Russell, Sartre, Spinoza
Arendt, Augustinus van Hippo, Hume, Kant, Pythagoras, Thomas van Aquino
Arendt, Epicurus, Ryle, Sartre, Spinoza, Wittgenstein
________________________________________